اسید فسفریک یک ماده شیمیایی پرکاربرد با مزایای فراوان در صنایع مختلف است. اما در کنار این مزایا، خطرات جدی نیز برای سلامتی و ایمنی انسان‌ها دارد. این خطرات باعث شده تا قوانین و استانداردهای خاصی برای ذخیره سازی و کار با این ماده شیمیایی تدوین شود.
خطرات اسید فسفریک و اقدامات ایمنی در مواقع اضطراری
اسید فسفریک یک ماده شیمیایی بسیار قوی و خطرناک است که می‌تواند در صورت برخورد نامناسب، آسیب‌های جدی به انسان و محیط زیست وارد کند. بنابراین آشنایی با خطرات این ماده و اقدامات ایمنی در مواقع اضطراری از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
خطرات اصلی اسید فسفریک و راهکارهای ایمنی
سوختگی شدید: تماس مستقیم اسید فسفریک با پوست، چشم‌ها و دستگاه گوارش می‌تواند باعث سوختگی‌های شدید شود.
ایجاد گاز هیدروژن: در تماس با فلزات، اسید فسفریک گاز هیدروژن آزاد می‌کند که این گاز بسیار قابل اشتعال است و می‌تواند منجر به انفجار شود.
آسیب به دستگاه تنفسی: استنشاق بخارات اسید فسفریک می‌تواند به دستگاه تنفسی آسیب جدی وارد کند.
آلودگی محیط زیست: نشت اسید فسفریک در محیط زیست می‌تواند باعث آلودگی خاک و آب شده و به اکوسیستم آسیب برساند.
آسیب به دستگاه گوارش: بلعیدن اسید فسفریک می‌تواند باعث سوختگی شدید دهان، مری و معده شود.
آسیب به کلیه‌ها: تماس طولانی‌مدت یا قرارگیری در معرض مقادیر بالای اسید فسفریک می‌تواند به کلیه‌ها آسیب برساند.
نکات مهم در خصوص ذخیره سازی اسید فسفریک
مخازن مقاوم به خوردگی: برای نگهداری اسید فسفریک از مخازن مقاوم به خوردگی استفاده کنید.
محل خنک و خشک: محل نگهداری اسید فسفریک باید خنک و خشک باشد و از نور مستقیم خورشید دور باشد.
تهویه مناسب: محل نگهداری اسید فسفریک باید دارای تهویه مناسب باشد.
دور از مواد قابل اشتعال: اسید فسفریک را دور از مواد قابل اشتعال و سایر مواد شیمیایی نگهداری کنید.
خطرات تماس با اسید فسفریک
استنشاق: در حالت عادی، استنشاق بخارات اسید فسفریک خطرناک نیست. اما اگر این ماده گرم شود یا به صورت مه درآید، می‌تواند باعث تحریک بینی و گلو شود.
تماس پوستی: اسید فسفریک بسیار خورنده است و تماس پوستی با آن می‌تواند عواقب جدی به دنبال داشته باشد. از جمله این عواقب می‌توان به درد، قرمزی، سوختگی، تاول و حتی ایجاد زخم‌های دائمی اشاره کرد. در موارد شدید، تماس گسترده با پوست می‌تواند تهدید کننده حیات باشد.
تماس با چشم: تماس مستقیم اسید فسفریک با چشم بسیار خطرناک است و می‌تواند باعث سوختگی شدید، قرمزی، تورم، درد، تاری دید و حتی کوری دائمی شود.
بلع: بلعیدن اسید فسفریک می‌تواند باعث سوختگی شدید دهان، گلو، مری و معده شود. علائم دیگری مانند تهوع، استفراغ، درد شکم و اسهال نیز ممکن است مشاهده شود. آسیب‌های ناشی از بلعیدن اسید فسفریک می‌تواند دائمی باشد.
خطرات قرار گرفتن در معرض طولانی مدت اسید فسفریک
هنگام وقوع چنین شرایط مزمنی در غلظت‌های پایین فسفریک اسیدها، شاهد خشکی، قرمزی و ترک خوردن پوست (درماتیت) خواهیم بود. با افزایش غلظت این ماده، خطرات بیشتری پوست را در پی تماس با آن تهدید می‌کند.
سرطان زایی:مشخص نیست که باعث سرطان شود. آژانس بین المللی تحقیقات سرطان (IARC) و کنفرانس بهداشتکاران صنعتی دولتی (ACGIH) مورد خاصی را ارزیابی نکرده‌اند.
تراتوژنیک / سمیت جنینی:خطراتی برای آسیب به جنین به اثبات نرسیده است.
سمیت تولید مثلی:خطر تولید مثل شناخته نشده است.
جهش زایی:مشخص نیست که جهش زا باشد.
خطرات آتش‌سوزی و نحوه مقابله با آتش‌سوزی ناشی از اسید فسفریک
اسید فسفریک به خودی خود قابل اشتعال نیست، اما در شرایط خاص می‌تواند خطر آتش‌سوزی را افزایش دهد. در ادامه به برخی از این خطرات و نحوه مقابله با آن‌ها می‌پردازیم:
خطرات آتش‌سوزی ناشی از اسید فسفریک
واکنش با مواد دیگر: اسید فسفریک می‌تواند با برخی مواد دیگر واکنش‌های شیمیایی شدیدی ایجاد کند که منجر به تولید گرما و حتی آتش‌سوزی شود. این مواد شامل برخی فلزات، اکسیدکننده‌ها و مواد آلی هستند.
تولید گازهای سمی: در هنگام آتش‌سوزی، اسید فسفریک ممکن است تجزیه شده و گازهای سمی تولید کند که استنشاق آن‌ها می‌تواند بسیار خطرناک باشد.
خوردگی تجهیزات: اسید فسفریک می‌تواند به تجهیزات فلزی و سایر مواد آسیب رسانده و آن‌ها را خورده کند. این امر می‌تواند باعث نشت اسید و گسترش آتش‌سوزی شود.
نحوه مقابله با آتش‌سوزی ناشی از اسید فسفریک
خاموش‌کننده مناسب: در صورت بروز آتش‌سوزی، از خاموش‌کننده‌های مناسب استفاده کنید. بهترین نوع خاموش‌کننده برای آتش‌سوزی ناشی از مواد شیمیایی، خاموش‌کننده‌های پودر خشک شیمیایی است. این خاموش‌کننده‌ها می‌توانند آتش را خفه کرده و از گسترش آن جلوگیری کنند.
جلوگیری از تماس مستقیم با آب: از تماس مستقیم آب با اسید فسفریک خودداری کنید. زیرا این واکنش می‌تواند باعث تولید گرما و گازهای سمی شود و آتش را تشدید کند.
استفاده از تجهیزات حفاظتی: هنگام مقابله با آتش‌سوزی ناشی از اسید فسفریک، حتماً از تجهیزات حفاظتی مانند لباس ضد آتش، دستکش، ماسک و عینک ایمنی استفاده کنید.
تخلیه فوری منطقه: در صورت بروز آتش‌سوزی بزرگ، بلافاصله منطقه را تخلیه کرده و به آتش‌نشانی اطلاع دهید.
خنک کردن مخازن: اگر آتش‌سوزی در نزدیکی مخازن حاوی اسید فسفریک رخ داده است، با استفاده از آب یا مواد خنک‌کننده دیگر، مخازن را خنک کنید تا از افزایش فشار و انفجار آن‌ها جلوگیری شود.
اقدامات ایمنی در مواقع اضطراری
دور شدن از محل حادثه: در صورت مشاهده هرگونه نشتی یا نشت اسید فسفریک، بلافاصله منطقه را ترک کرده و به مکانی امن بروید.
اطلاع رسانی به مسئولین: هرچه سریع‌تر مسئولین مربوطه مانند آتش‌نشانی، اورژانس و محیط زیست را مطلع کنید.
استفاده از تجهیزات حفاظتی: هنگام مقابله با اسید فسفریک، حتماً از تجهیزات حفاظتی مانند دستکش، عینک ایمنی، ماسک و لباس محافظ استفاده کنید.
خاموش کردن منابع اشتعال: در صورت مشاهده هرگونه آتش‌سوزی، سعی کنید منابع اشتعال را خاموش کنید، اما به هیچ عنوان از آب برای خاموش کردن آتش ناشی از اسید فسفریک استفاده نکنید.
جلوگیری از تماس با آب: از تماس اسید فسفریک با آب خودداری کنید، زیرا این کار باعث تولید گاز هیدروژن و افزایش خطر انفجار می‌شود.
کمک‌های اولیه: در صورت تماس اسید فسفریک با پوست یا چشم‌ها، بلافاصله ناحیه آلوده را با آب فراوان شستشو دهید و به پزشک مراجعه کنید. در صورت بلعیدن اسید فسفریک، بلافاصله با مرکز مسمومیت تماس بگیرید.